Druga połowa 2020 roku obfituje w liczne publikacje poświęcone Marii Skłodowskiej-Curie. Znajdziemy wśród nich książki adresowane do zróżnicowanych grup odbiorców: zarówno do dzieci i młodzieży, jak i do dorosłych pasjonatów oraz także do środowiska akademickiego. Każdy zainteresowany życiem i pracą Noblistki czytelnik z powodzeniem znajdzie dla siebie odpowiednią lekturę.

Kolejną w swoim dorobku książkę o Uczonej napisał Jan Piskurewicz. Najnowsza publikacja pt. Madame Curie, Einstein, Langevin, Rutherford i inni… ukazała się nakładem Instytutu Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN. Książka liczy 194 strony, a jej treść podzielona została w sposób przejrzysty na 7 rozdziałów i dalsze podrozdziały. Książka zawiera indeks nazwisk, a także czytelna bibliografię z podziałem na rodzaje źródeł i opracowań. Zarówno spis treści jak i podsumowanie występują w języku angielskim i francuskim.

Już we wstępie autor przedstawia główne postaci: Marię Skłodowską-Curie, Paula Langevina, Alberta Einsteina i Ernesta Rutherforda poprzez kilkuzdaniowe, encyklopedyczne biografie (kolejność ich przedstawienia wydaje się być tutaj przypadkowa). Niestety nie wszystkie pozostałe postacie ze świata nauki, które pojawiają się na kartach książki mają równie krótkie biogramy w przypisach. Uważam to duży mankament, gdyż warto było wszystkich opisać – chociaż w dwóch – trzech zdaniach. Można odnieść wrażenie, że jest to pewne zaniedbanie ze strony autora.

Główną osią książki jest postać Marii Skłodowskiej-Curie i jej działania (życie prywatne zepchnięte jest na drugi plan) — konkretnie lata 1907–1934 — a więc okres po śmierci Piotra Curie i objęciu przez Uczoną katedry po nim, aż do jej śmierci w lipcu 1934 roku. O ile wybór daty końcowej jest oczywisty, o tyle zastanawia początek narracji w roku 1907. Można by wysnuć przypuszczenie, że przed tym rokiem Maria nie znała żadnego z pozostałych przedstawionych w książce naukowców. Ale to nie prawda, ponieważ Ernesta Rutherforda poznała w dniu obrony swojego doktoratu w czerwcu 1903 roku. Paula Langevina poznała również o wiele wcześniej – był uczniem i bliskim przyjacielem Piotra Curie. Alberta Einsteina poznała za to dopiero w 1911 roku. Czy Autor uważa, że stosunki Marii Skłodowskiej-Curie z innymi naukowcami (mężczyznami) były przed śmiercią jej męża w 1906 roku nieistotne? Czy dopiero po śmierci męża świat naukowy ją zauważył? A może biografia Uczonej przed rokiem 1907 z punktu widzenia historyka nauki była nieważna? To pytanie pozostaje bez odpowiedzi.

Jan Piskurewicz zaznacza już na wstępie, że podstawę jego najnowszej książki stanowią wcześniejsze jego publikacje – książki i artykuły[1]. Czytając najnowszą książkę trudno oprzeć się wrażeniu, że wcześniejsze prace Autora stanowią zasadniczą część nowej publikacji. Stanowi to niewątpliwą zaletę dla tych, którzy z opracowaniami Jana Piskurewicza nie zetknęli się wcześniej – otrzymują przegląd dotychczasowych publikacji w jednej książce.

Książka zawiera 29 czarno-białych fotografii. Wszystkie zdjęcia umieszczone w publikacji są niewielkich rozmiarów i czasami wydają się być fatalnie wykadrowane. Być może wynika to z faktu, że jestem krótkowidzem, ale zdecydowanie wolę większe ilustracje. Znajdziemy wśród nich m.in. zdjęcia zbiorowe z organizowanych w Brukseli konferencji Solvaya. I tutaj pragnę zwrócić uwagę, że uczestnicy widoczni na fotografiach z konferencji nie są podpisani – wielka to szkoda, bo niewiele osób jest w stanie na niewielkich ilustracjach rozpoznać twarze naukowców. Oczywiście są to znane fotografie i można bez trudu sprawdzić uczestników chociażby na popularnej wikipedii (ale nie po to kupuje się książkę, żeby szukać nie ujętych w niej informacji w internecie).

W publikacji znajdziemy także portrety uczonych nie wymienionych we wstępie – chociażby tak mało znanych jak fizycy: Hertha Ayrton i Hendrik Lorentz, czy polski historyk Oskar Halecki (który niestety nie doczekał się w książce nawet krótkiego przypisu biograficznego).

Książka Jana Piskurewicza jest skierowana raczej do wąskiego środowiska naukowego. Napisana jest językiem ciężkim i czyta się ją z pewnym trudem. Na pewno nie jest to książka dla czytelnika nie zaznajomionego z tematem. Nie poleciłabym jej również pasjonatowi-amatorowi życia i dzieła Marii Skłodowskiej-Curie – ponieważ obawiam się, że miałby problem z jej przeczytaniem.

Ewelina Wajs

Jan Piskurewicz, Madame Curie, Einstein, Langevin, Rutherford i inni…, Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN, Warszawa 2020.

ISBN 9788382090291

___________________

[1]Wcześniejsze publikacje poświęcone Marii Skłodowskiej-Curie: [1] J. Piskurewicz, Stypendia Carnegie-Curie. Maria Skłodowska-Curie i jej stypendyści, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 2001, Nr 3; [2] J. Piskurewicz, Prace nad przygotowaniem prawa o ochronie własności naukowej i udział w nich Marii Skłodowskiej-Curie, „Nauka i szkolnictwo wyższe”, 2004, Nr 2; [3] J. Piskurewicz, Między nauką a polityką. Maria Skłodowska-Curie w laboratorium i w Lidze Narodów, Lublin 2007; [4] J. Piskurewicz, Zakochana w fizyce. Udział i rola Marii Skłodowskiej-Curie w organizacji i pracach konferencji Solvaya, „Annalecta”, 2017, Nr 1; [5] J. Piskurewicz, Maria Skłodowska-Curie i Ernest Rutherford – przyjaźń, współpraca, rywalizacja, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 2019, Nr 4.