Susan Quinn – autorka doskonałej biografii Marii Skłodowskiej-Curie (polskie wydanie: Warszawa 1997) – we wstępie swojej książki napisała:
Maria Curie wywodziła się z rodziny kronikarzy. Jej ojciec, Władysław Skłodowski, spisał dzieje swojej rodziny, a jej brat, Józef, dokonał tego jeszcze raz, uzupełniając je o historię swojego pokolenia. Siostra Marii, Helena, prowadziła pamiętniki, które potem opublikowała. Sama Maria sporządziła biografię Piotra Curie oraz krótką autobiografię. O swojej sławnej matce pisały obie jej córki. W 1937 roku młodsza, Ewa, wydała po francusku jedną z najbardziej popularnych biografii wszech czasów, zatytułowaną Madame Curie.
Dziś chcielibyśmy Państwu przedstawić wspomnienia rodziny Skłodowskich i Curie, oraz ich uczniów i przyjaciół, którzy na tle epoki opowiadają fascynujące historie życia i dzieła Marii Skłodowskiej-Curie.
1. Pamiętnik Władysława Skłodowskiego
archiwum rodzinne Piotra Chrząstowskiego
archiwum rodzinne Piotra Chrząstowskiego
Ojciec uczonej, Władysław Skłodowski, był pierwszym kronikarzem rodziny. Według prawnuka Józefa Skłodowskiego – dr. Piotra Chrząstowskiego – Władysław opisywał przodków i wszystko to co wiedział o pochodzeniu rodu. Skupiał się także na wydarzeniach ze swojego życia, które wydawały mu się najbardziej inspirujące. Dużo miejsca poświęcił swojej pracy nauczyciela, na końcu wspomnień opisał pensje w Warszawie. Jego wspomnienia są niezwykle cenne, gdyż można z nich czerpać informacje o całej rodzinie Skłodowskich, o jej pochodzeniu, działalności, udziałach w powstaniach narodowych oraz trudach życia w czasach zaborów. Jak twierdzi dr Piotr Chrząstowski pamiętniki te nie stanowią systematycznej całość – być może stanowią fragment większej całości, która się niestety nie zachowała.
archiwum rodzinne Piotra Chrząstowskiego
W 2023 roku, we współpracy z dr. inż. Piotrem Chrząstowskim, wydaliśmy zbiór rodzinnych pamiętników Skłodowskich z komentarzem krytycznym w książce pt. Aby ocalić od zapomnienia… Pamiętniki Władysława, Józefa i Marii Skłodowskich, Wydawnictwo Sophia, Warszawa 2023.
Materiały promocyjne Wydawnictwa Sophia
2. Pamiętniki Józefa Skłodowskiego,
brata Marii
Józef swoimi wspomnieniami uzupełnił pamiętnik ojca – Władysława Skłodowskiego. Wspomnienia brata Marii stanowią ważny materiał biograficzny, z którego można wiele dowiedzieć się o rodzicach uczonej, rodzeństwie i jej dzieciństwie. Ważną częścią wspomnień jest również medyczny opis choroby Marii, jej śmierci i pogrzebu. W pamiętniku znajduje się też sporo informacji związanych z warszawskim środowiskiem lekarskim. Józef skończył spisywać wspomnienia po 1935 roku, na dwa lata przed śmiercią.
archiwum rodzinne Piotra Chrząstowskiego
Wspomnienia dra Józefa Skłodowskiego znajdą Państwo w naszym opracowaniu pt. Aby ocalić od zapomnienia…
3. Wspomnienia Bronisławy Dłuskiej,
siostry Marii
Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem
Jest to niewielka książeczka licząca raptem 15 stron, z której dochód został przeznaczony w myśl życzenia uczonej na pracownię radiologiczną w Warszawie. Książkę wydano w 1921 roku, kiedy Maria Skłodowska-Curie wraz z córkami odbyła pierwszą podróż do USA. W tym czasie w redakcji „Dziennika Ludowego” pracowała córka Bronisławy – Helena Dłuska. Prawdopodobnie książeczka miała przybliżyć Polonii amerykańskiej sylwetkę polskiej Uczonej. Autorka skupia się w niej na pochodzeniu rodziny, dzieciństwie i młodości Marii, ale także opisuje jej wielkie odkrycie i trudną pracę. Jedyny zachowany egzemplarz znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
W 2025 roku w zbiorze wspomnień o rodzinie Curie z komentarzem krytycznym zamieściliśmy wspomnienia dr Bronisławy Dłuskiej.
4. Wspomnienia Heleny Skłodowskiej-Szalay, siostry Marii
Nasza księgarnia, Warszawa 1958.
Księgozbiór Tomasza Pospiesznego
Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
W tej niezwykłej książce, wydanej po raz pierwszy w 1958 roku, siostra Marii wspomina dzieciństwo, wspólnie spędzone wakacje w 1883 roku, pobyt Marii w Paryżu, jej małżeństwo z Piotrem Curie oraz ostatnie lato Piotra Curie, spędzone wspólnie na francuskim wybrzeżu.
Dochód z pierwszego wydania Autorka w całości przeznaczyła na odbudowę ośrodka szkolno-wychowawczego w podwarszawskim Helenowie.
Nowe wydanie książki w 2019 roku powstało z inicjatywy prawnuków Heleny Skłodowskiej-Szalay — Hanny Karczewskiej i Jana Staniszkisa. Zostało ono uzupełnione wierszami oraz anegdotami, które Helena zapisywała przez lata, a także interesującymi fotografiami z prywatnych zbiorów.
5. Autobiografia Marii Skłodowskiej-Curie
Domena publiczna
Autobiografia Marii Skłodowskiej-Curie i jej wspomnienia o Piotrze Curie powstały w wyniku inicjatywy amerykańskiej dziennikarki i późniejszej przyjaciółki Marii, Marie M. Meloney (Missy). Była ona inicjatorką podróży do USA, podczas której Maria wygłaszała wykłady umożliwiające jej zdobycie środków finansowych na zakup grama radu i wyposażenie paryskiego laboratorium. Maria była początkowo bardzo sceptyczna wobec pomysłu pisania.
Jednak w 1923 roku nakładem wydawnictwa Macmillan Company ukazała się książka zatytułowana Pierre Curie. Na książkę składała się biografia Piotra oraz szkic autobiografii Marii. Co ciekawe, wnuczka uczonej, Helena Joliot-Curie w wywiadzie udzielonym w 2012 roku Shelly Emling zasugerowała, że cześć autobiografii mogła napisać Missy. Może o tym świadczyć chociażby błąd dotyczący wieku Józefa i Marii w roku śmierci ich matki.
Książka dla badaczy życia Marii jest niezwykle cenna zwłaszcza w kontekście opisów odkrycia polonu i radu.
Życzeniem Marii Skłodowskiej-Curie było, aby pierwsze polskie wydanie ukazało się dopiero po jej śmierci. Książkę wydano w Warszawie w 1935 roku w tłumaczeniu Józefa Skłodowskiego i Hanny Szyllerowej.
Towarzystwo Instytutu Radowego im. M. Skłodowskiej-Curie, Warszawa 1935.
Kolekcja Eweliny Wajs-Baryły
W 2024 roku, po raz pierwszy na świecie, wydaliśmy w opracowaniu krytycznym autobiografię Marii Skłodowskiej-Curie. Zestawiliśmy oryginalny maszynopis Uczonej z jej odręcznymi poprawkami z wydaniami: angielskim z 1923 roku i polskim z 1935 roku. Wszystkie poprawki i skreślenia Autorki skrupulatnie zawarliśmy w tekście głównym.
Materiały promocyjne Wydawnictwa Sophia
6. Wspomnienia o Piotrze Curie
Kolekcja Eweliny Wajs-Baryły
W książce Maria opisała dzieciństwo i młodość Piotra Curie, jego rodzinę oraz pracę naukową. Jest to niezwykle wartościowe źródło informacji o uczonym. We Wstępie do książki napisała:
Nie bez wahania podjęłam się napisać biografję Piotra Curie. Wolałabym powierzyć to zadanie komuś z jego krewnych albo przyjaciół z lat dziecinnych, komuś ktoby znał zblizka jego życie – zarówno w młodości, jak w następnych latach.
Jacques Curie, brat Piotra – towarzysz jego młodości, a również najserdeczniejszy przyjaciel – sądził jednak, iż nie może podjąć się tej pracy, ponieważ od czasu nominacji swej w Montpellier przebywał zdala od Piotra. Nalegał zatem, abym ja napisała tę biografję, mając to przekonanie, iż nikt lepiej odemnie nie mógł znać i rozumieć życia jego brata. Powierzył mi też wszystkie swoje osobiste wspomnienia, jakie zdołał zebrać.
Do tego cennego materjału, który tu został całkowicie zużytkowany, dołączyłam szczegóły, opowiedziane mi przez męża, oraz przez kilku jego przyjaciół. W ten sposób starałam się odtworzyć, najlepiej jak mogłam, tę część jego życia, która mi nie była bezpośrednio znaną. Z drugiej strony usiłowałam wiernie oddać głębokie wrażenie, jakie indywidualność jego wywarła na mnie podczas lat wspólnego życia.
Obraz ten nie jest, oczywiście, pełny ani doskonały. Sądzę jednak, iż nie zmienia on postaci Piotra Curie, i że przyczyni się do zachowania o nim pamięci. Pragnę również, aby wszyscy, którzy go znali, mogli tu znaleźć przyczyny, dla których tak go kochano.
Pierwsze polskie wydanie książki, w tłumaczeniu siostrzenicy Hanny Szyllerowej, zostało przygotowane w 1925 roku – towarzyszyło wizycie Madame Curie w Warszawie na uroczystości wmurowania kamienia węgielnego pod budowę Instytutu Radowego przy ulicy Wawelskiej.
Kolekcja Eweliny Wajs-Baryły
7. Dziennik żałobny Marii Skłodowskiej-Curie
Niewielkie fragmenty Dziennika żałobnego znalazły się w książce Ewy Curie. W 1990 roku rodzina Curie udostępniła dziennik Bibliotece Narodowej w Paryżu. Obszerniejsze jego fragmenty można znaleźć w książce Susan Quinn Życie Marii Curie. We Francji dziennik ukazał się nakładem wydawnictwa Odile Jacob w roku 1996. W Polsce treść dziennika została opublikowana w tłumaczeniu Sławomira Zagórskiego na łamach „Magazynu Gazety Wyborczej” w 2001 roku.
W 2022 roku, we współpracy z Wydawnictwem Sophia oraz tłumaczką Agatą Tomaszewską, podjęliśmy się przygotowania do druku po raz pierwszy w formie książkowej w formie książkowej Dziennika żałobnego Marii Skłodowskiej-Curie. Publikacja jest w całości dwujęzyczna – polsko-francuska. Ten niezwykły wyraz żalu, bólu i tęsknoty po śmierci Piotra Maria prowadziła przez rok. Pierwszego wpisu dokonała 30 kwietnia 1906 roku. Kolejnych 1, 7, 11, 14 maja, 10 czerwca, 6 listopada, ostatniego w kwietniu 1907 roku. Wpisy Marii są niezwykle wzruszające i poruszające. Publikacja zawiera także notę biograficzną Piotra Curie oraz wybór fotografii z albumów rodzinnych Skłodowskich i Curie. Książka ukazała się w serii „MS”.
8. Wspomnienia Marii Skłodowskiej-Curie
z czasów I wojny światowej
strona tytułowa książki ze zbiorów Bibliothèque nationale de France
Książka niestety nigdy nie ukazała się w języku polskim. Poza wieloma fachowymi opisami technicznymi w książce znalazły się też refleksje uczonej dotyczące okrucieństwa wojny. Kilka fragmentów książki można znaleźć we wspomnieniach Ireny Joliot-Curie.
9. Wspomnienia Ireny Joliot-Curie,
starszej córki Marii
W Polsce po raz pierwszy tekst wspomnień Madame Joliot-Curie ukazał się w czasopiśmie „Postępy Fizyki” w 1956 roku.
„Postępy Fizyki”, T. VI, 1956, Z. 1. Kolekcja Eweliny Wajs-Baryły
W 2020 roku ukazało się pierwsze książkowe wydanie wspomnień autorki o genialnej matce. Tekst został opracowany w oparciu o artykuł autorstwa Ireny Joliot-Curie z 1954 roku opublikowany w czasopiśmie „Europeˮ.
Książka ta uzupełnienie biografii autorstwa Ewy Curie, przez co czytelnik otrzymuje kompatybilny obraz Marii Skłodowskiej-Curie. Dodatkowym atutem publikacji są unikatowe zdjęcia z Musée Curie w Paryżu. Autorem wstępu oraz konsultantem naukowym książki jest Tomasz Pospieszny.
Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, Warszawa 2020.
Kolekcja Tomasza Pospiesznego
10. Wspomnienia Ewy Curie,
młodszej córki Marii
Musée Curie (Coll. ACJC)
Ewa Curie pracowała nad biografią matki trzy lata. Jak sama przyznała w 1988 roku, śpieszyła się bowiem nie chciała by ktoś inny ją ubiegł i zrobił to niewłaściwie. W 1937 roku książka została wydana we Francji pod tytułem Madame Curie. Biografia uczonej od początku cieszyła wielką popularnością – w 1937 roku przyznano jej amerykańską National Book Award w kategorii literatura faktu, a w 1943 roku została sfilmowana przez wytwórnię Metro-Goldwyn-Mayer. W roli tytułowej wystąpiła Greer Garson, która za tę rolę otrzymała nominację do Oscara.
Wiele listów, notatek i dokumentów które cytuje Ewa uległo zniszczeniu lub zagubieniu podczas drugiej wojny światowej, dlatego książka ta stanowi kopalnię wiedzy związaną z życiem uczonej. Niektórzy historycy nauki uważają jednak, że w książce Maria została przedstawiona w świetle hagiograficznym, a kilka wątków z jej życia jak np. romans Marii z Paulem Langevinem zostały przemilczane (Ewa ograniczyła się w tej kwestii do jednego zdania i nie wymieniła uczonego z nazwiska). W Polsce książka ukazała się w 1938 roku (miała w tym roku dwa wydania) w tłumaczeniu siostrzenicy Marii, Hanny Szyllerowej (córki Heleny). Co ciekawe książka nigdy nie ukazała się w całości w języku polskim. Brakuje w niej niektórych listów czy ich fragmentów, które są obecne w innych wersjach językowych np. niemieckiej czy angielskiej. Niemniej jednak jest to książka wzruszająca i wyjątkowa pod wieloma względami.
Ewa Curie, Maria Curie, Wydawnictwo J. Przeworskiego, Warszawa 1938.
Kolekcja Tomasza Pospiesznego
W 2021 roku nakładem wydawnictwa WAB ukazało się kolejne – 23. polskie wydanie – w którym uzupełniono niektóre brakujące fragmenty korespondencji. Naszą recenzję znajdziecie państwo TUTAJ:
W grudniu 2024 roku w Warszawskim Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie miała premierę nasza autorska wystawa prezentująca ponad 80 wydań książki Ewy Curie w kilkudziesięciu językach z naszych prywatnych kolekcji.
Ewa Curie stworzyła dzieło niezwykłe. Napisała książkę, która wciąż czaruje i uwodzi. Historia Marii Skłodowskiej-Curie od dnia premiery porywa serca tysięcy Czytelników na całym świecie – od blisko 90 lat nie tracąc na popularności. Jest jedną z najbardziej poczytnych i znanych książek w historii.
Życie Madame Curie przedstawione na kartach książki wydaje się być legendą, jednak ilość wykorzystanych materiałów źródłowych, dokumentów, listów i wspomnień, a także ogrom pracy Autorki zasługuje na podziw. Portret matki widziany oczyma córki jest wielowątkowy i wielowymiarowy, nawet jeśli Ewa pewne zdarzenia i historie rodzinne celowo przemilczała.
Od wielu lat, zafascynowani książką Ewy Curie, zbieramy jej wydania w różnych językach. Kolekcja liczy dziś ponad 80 egzemplarzy z całego świata w 25 językach – i wciąż się rozrasta. Badania porównawcze wydań biografii Uczonej w różnych językach, kwerendy w archiwum Ewy Curie w Paryżu, a także długie rozmowy z wnukami Marii Skłodowskiej-Curie, pozwoliły nam spojrzeć na nowo na Autorkę i jej wspaniałe dzieło.
Wciąż pozostajemy pod ich niezwykłym urokiem…
Ewelina Wajs-Baryła & Tomasz Pospieszny
Więcej informacji i materiałów promocyjnych o wystawie
znajdą Państwo TUTAJ.
11. Zapiski Maniusi ze Skłodowskich
Goetel-Szancenbachowej
Archiwum rodzinne Piotra Chrząstowskiego
Aby ocalić od zapomnienia, 1967,
archiwum rodzinne Piotra Chrząstowskiego
Rękopis wspomnień bratanicy Marii Skłodowskiej-Curie liczy 58 stron. Wspomnienia przedstawiają jej wielką ciotkę jako niezwykle cichą i skromną osobę. Ich treść jest bardzo intymna i osobista, przywołują Marię Skłodowską-Curie jako osobę niezwykle rodzinną. Według informacji pozyskanych od dr. Piotra Chrząstowskiego ostateczną wersję wspomnień jego babcia napisała w 1967 roku (zmarła w październiku 1976 roku).
Ich większą część zajmują wspomnienia związane z Marią Skłodowską-Curie, co wyraźnie wskazuje, że Maria Goetel-Szancenbach była zafascynowana ciotką.
— Panią Jadwigą Chrząstowską i Panem dr. inż. Piotrem Chrząstowskim —
zapiski Marii ze Skłodowskich Goetel-Szancenbachowej ukazały się drukiem w 2023 roku.
12. Wspomnienia dr Marii Felauer,
kuzynki Marii Skłodowskiej-Curie
Doktor Maria (a właściwie Marianna) Felauer była kuzynką Marii Skłodowskiej-Curie; córką Wisławy Skłodowskiej (młodszej siostry Władysława Skłodowskiego) i Henryka Felauera. Wykształcenie medyczne zdobyła w Paryżu, a potem mieszkała i leczyła m.in. we Lwowie i w Łodzi. Odbyła także staż medyczny w zakresie radioterapii w medycznej części paryskiego Instytutu Radowego – dzięki wsparciu finansowemu i poparciu Madame Curie. Nigdy nie wyszła za mąż.
Kiedy nazwisko Skłodowska-Curie stało się znane na całym świecie, zdarzało jej się używać nazwiska Felauer-Skłodowska. Zmarła tragicznie w 1928 roku.
Kolekcja Tomasza Pospiesznego
W 1926 roku na zlecenie Komitetu Daru Narodowego dla Marji Skłodowskiej-Curie napisała książeczkę pt. Życiorys Marji Skłodowskiej-Curie i znaczenie Radu w lecznictwie. Książka sprzedawana była jako cegiełka na rzecz budowy Instytutu Radowego w Warszawie.
i znaczenie Radu w lecznictwie.
Kolekcja Tomasza Pospiesznego
Tekst autorstwa Marii Felauer umieściliśmy w książce Rodzina Curie we wspomnieniach – której lekturę serdecznie Państwu polecamy.
13. Wspomnienia Walerego Goetla,
pierwszego męża Marii Goetel-Szancenbachowej
Archiwum Chrząstowskich
Walery Goetel spisując swoje wspomnienia u schyłku życia zawarł w nich barwny opis wycieczki w Tatry, którą wraz z Bronisławą i Kazimierzem Dłuskimi zorganizował latem 1911 roku dla Marii Skłodowskiej-Curie i jej córek: Ireny i Ewy.
Zaledwie dwa lata po tej wyprawie w góry Walery poślubił Maniusię Skłodowską – bratanicę Marii. Szerzej o Walerym Goetlu i wyprawie w Tatry z Marią Skłodowską–Curie pisaliśmy TUTAJ.
Tę samą wyprawę w Tatry opisuje Irena Pawlewska-Szydłowska, córka kuzynki Marii — Henryki.
Artykuł można odnaleźć w czasopiśmie „Turysta”:
I. Szydłowska-Pawlewska, Z Marią Skłodowską-Curie w Tatrach, „Turysta” 11, 1954, s. 5.
14. Wspomnienia Eugénie Cotton,
uczennicy Marii
Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Książka mało do tej pory znana, jednak bardzo interesująca. Była uczennica Marii, a później przyjaciółka domu rodziny Curie – Eugénie Feytis-Cotton – kreśli intymny portret Marii i Piotra Curie oraz Ireny i Fryderyka Joliot-Curie. Autorka przywołuje wiele wspomnień z ważnych wydarzeń w życiu rodziny Curie, których była bezpośrednim świadkiem.
Książka Madame Cotton miała premierę we Francji w 1963 roku. W Polsce ukazała się w 1965 roku, ale polskie wydanie różniło się od francuskiego. Dlatego zdecydowaliśmy się przetłumaczyć ten tekst na nowo.
Pełen tekst publikacji w tłumaczeniu Agaty Tomaszewskiej – wraz z opracowaniem naukowym – znajdą Państwo w naszej najnowszej książce Rodzina Curie we wspomnieniach.
15. Wspomnienia Alicji Dorabialskiej,
asystentki Marii Skłodowskiej-Curie
Archiwum Polskiego Towarzystwa Chemicznego
Autorka przeszła do historii jako „żaczek Madame Curie”. W swojej książce Alicja Dorabialska opowiada historię życia Marii i Piotra Curie oraz ich odkrycia i badań naukowych. Skupia się także na aspekcie naukowym związanym z radioaktywnością, robi to jednak bardzo prosto i przyjemnie.
Księgozbiór Tomasza Pospiesznego
i Piotr Curie. Zarys życia i pracy na tle elementarnego wykładu nauki o promieniotwórczości,
Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1948.
Księgozbiór Tomasza Pospiesznego
Więcej osobistych refleksji związanych z Marią Skłodowską-Curie Dorabialska umieściła w autobiografii pt. Jeszcze jedno życie (Fundacja Badań Radiacyjnych, Łódź 1998). Opisuje tam swoje dwa pobyty na stażach w Instytucie Radowym w Paryżu – atmosferę miejsca i pracy, którą stworzyła w laboratorium Maria Skłodowska-Curie, a także sylwetki Ireny i Fryderyka Joliot-Curie.
Księgozbiór Tomasza Pospiesznego
Oprócz książek o Marii Skłodowskiej-Curie profesor Dorabialska napisała także szereg artykułów. Wybraliśmy dla Państwa napisany w 1967 roku esej zatytułowany Maria Skłodowska-Curie jako człowiek. Umieściliśmy jego tekst w zbiorze Rodzina Curie we wspomnieniach.
16. Wspomnienia Bronisława Sabata,
studenta małżonków Curie
odbitka czasopisma „Służba Zdrowia” 16, 1950.
Księgozbiór Tomasza Pospiesznego
Ta niewielka książeczka licząca 15 stron, to bardzo rzadka i zupełnie zapomniana pozycja.
Autor, który przebywał w 1904 roku w laboratorium państwa Curie przy ulicy Cuvier i miał okazję poznać ich osobiście i pracować z nimi, wspomina zarówno uczonych jak i ich pracę naukową.
W marcu 2025 roku umieściliśmy zapiski Bronisława Sabata w książce Rodzina Curie we wspomnieniach.
17. Wspomnienia Cezarego Pawłowskiego
Fotografia i autograf ze zbiorów Cyfrowego Muzeum
Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego
Cezary Pawłowski spędził cztery lata na stażu w Instytucie Radowym w Paryżu. Pracował nie tylko z Marią Skłodowską-Curię, ale także z Ireną i Fryderykiem Joliot-Curie.
Obu Paniom Curie poświęcił artykuły wspomnieniowe w czasopismach naukowych. W naszej najnowszej książce znajdą Państwo dwa teksty: Zasługi Marii Skłodowskiej-Curie oraz Irena Joliot-Curie (1897–1956).
18. Wspomnienia François’a Canaca,
asystenta Marii Skłodowskiej-Curie
Musée Curie, Fonds Privé Ève Curie, FP-EC / B1a8
Gdy w 1935 roku Ewa Curie rozpoczynała pracę nad wydaniem biografii matki poprosiła osoby, które znały i pracowały z Madame Curie o wspomnienia. Na apel Ewy odpowiedział dawny laborant z pracowni przy ulicy Cuvier – François Canac – przekazując jej maszynopis swoich wspomnień.
Tekst Quelques souvenir sur Madame Pierre Curie, w tłumaczeniu Agaty Tomaszewskiej, znajdą Państwo w naszej książce Rodzina Curie we wspomnieniach.
19. Wspomnienia Catherine Chamié,
laborantki Marii Skłodowskiej-Curie
Domena publiczna
W odpowiedzi na prośbę Ewy Curie laborantka w Instytucie Radowym Catherine Chamié napisała esej wspomnieniowy zatytułowany Pamięci Madame Curie – jeden dzień w laboratorium.
Tekst ten znajdą Państwo w naszej książce Rodzina Curie we wspomnieniach…
20. Wspomnienia Margeurite Perey,
asystentki Marii Skłodowskiej-Curie
Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
W 1929 roku Margeurite Perey ukończyła Szkołę Techniczną dla kobiet i jako technik-chemik zgłosiła się do pracy w Instytucie Radowym w Paryżu, gdzie przeszła wszystkie szczeble kariery, szybko awansując na osobistą asystentkę Marii Skłodowskiej-Curie.
Wspomnienia Margeurite Perey ukazały się drukiem w miesięczniku „The UNESCO Courier” w październiku 1967 roku pod tytułem The Women we Called „La Patronne”.
Domena publiczna
W naszej książce Rodzina Curie we wspomnieniach znajdą Państwo także ten tekst, który z języka angielskiego przełożyła Anna Supeł-Więckowska.
21. Wspomnienia Seweryna Grabianki,
stypendysty Marii Skłodowskiej-Curie
Fotografia za Albumem Wielkiej Genealogii Minakowskiego
Inżynier Seweryn Grabianka otrzymał stypendium naukowe w 1930 roku, dzięki któremu spędził kilka miesięcy w Paryżu, m.in. w laboratorium Marii Skłodowskiej-Curie.
Po latach, jako członek Koła Przyrodników im. M. Kopernika w Palestynie, opublikował w 1945 roku swoje wspomnienia drukiem w zapomnianej dzisiaj całkowicie broszurze poświęconej Madame Curie.
Kolekcja Tomasza Pospiesznego
Żywe wspomnienia Autora z wykładu Marii Skłodowskiej-Curie na Uniwersytecie Warszawskim w 1925 roku oraz z pobytu w Paryżu znajdą Państwo wśród tekstów zebranych w naszej książce Rodzina Curie we wspomnieniach.
22. Wspomnienia dr Doroty Dąbkowskiej,
słuchaczki wykładu Marii Skłodowskiej-Curie
Archiwum rodzinne Aji Jakubowicz-Berger
Jako młoda studentka medycyny w Zurychu, Dorota Lachs znalazła się w 1909 roku przejazdem
u koleżanki w Paryżu. Za jej namową odwiedziła Sorbonę aby wysłuchać jednego z wykładów Marii Skłodowskiej-Curie.
W 1945 roku dr Dorota Dąbkowska wraz z Armią Andersa znalazła się w Tel-Avivie, gdzie na łamach broszury Koła Przyrodników im. M. Kopernika w Palestynie opublikowała wspomnienie z wykładu Marii Skłodowskiej-Curie.
Tekst zatytułowany Wykład w Sorbonie także znalazł się w zbiorze Rodzina Curie we wspomnieniach.
23. Wspomnienia Františka Běhounka,
asystenta Marii Skłodowskiej-Curie
Narodowe Archiwum Cyfrowe
Czeski radiochemik František Běhounek był jednym z asystentów-stypendystów Marii Skłodowskiej-Curie. Był on nie tylko naukowcem, ale także podróżnikiem i uznanym pisarzem. Kiedy w 1959 roku przygotowywano kolejne czeskie wydanie książki Ewy Curie o napisane Posłowia poproszono profesora Běhounka. W Polsce wspomnienia Františka Běhounka o Madame Curie do tej pory pozostawały zupełnie nieznane.
Kolekcja Eweliny Wajs-Baryły
Bardzo barwnie napisany Doslov do książki zatytułowanej Paní Curieová wydawnictwa Mladá Fronta Naše Vojsko Smena, w tłumaczeniu Pauli Dejer, znalazł się w książce Rodzina Curie we wspomnieniach.
24. Wspomnienia Marie „Missy” Meloney,
amerykańskiej dziennikarki i przyjaciółki Marii
University of Louisville Photographic Archives
Rok 1920 odmienił życie Marii Skłodowskiej-Curie w sposób szczególny. W laboratorium Uczonej pojawiła się redaktorka naczelna kobiecego magazynu „The Delineator” – Marie Mattingly Meloney. Missy – jak nazywali ją przyjaciele – pochodziła ze Stanów Zjednoczonych i słynęła z profesjonalizmu. Miała już dobrze wyrobioną opinię w branży dziennikarskiej. W latach dwudziestych ubiegłego stulecia przeprowadziła wywiady m.in. z Herbertem G. Wellsem, Jamesem M. Barriem czy Bertrandem Russellem. Kilka lat później opublikowała także wywiady z Benito Mussolinim i Adolfem Hitlerem. Marzyła o przeprowadzeniu wywiadu z Marią Curie, a nie było to łatwe…
Z Przedmowy Tomasza Pospiesznego do książki
Marja Skłodowska-Curie o swojem życiu i pracach. Piotr Curie,
Wydawnictwo Sophia, Warszawa 2024.
Dzięki zabiegom Missy Meloney o zdobycie Funduszu Radowego Marii Curie – Uczona wybrała się w 1921 roku w podróż do USA. W efekcie tej podróży Madame Curie zgodziła się napisać dla amerykańskich czytelników książkę o Piotrze Curie i dodać do niej kilka autobiograficznych zapisków. Książka miała premierę w 1923 roku w Nowym Jorku, a obszerny Wstęp do niej napisała Missy.
Opisała w nim historię znajomości z Madame Curie i wielką fascynację jej osobą.
W Polsce Przedmowa ukazała się po raz pierwszy w polskim tłumaczeniu (prawdopodobnie Józefa Skłodowskiego) w książce pod redakcją Lucyny Kotarbińskiej – Rad i działalność Marji Skłodowskiej-Curie [Odbitka z księgi informacyjnej Komitetu Daru Narodowego dla Marji Skłodowskiej-Curie] w Warszawie w 1926 roku. Nie było to jednak pełne tłumaczenie oryginalnego tekstu.
W naszej najnowszej książce Rodzina Curie we wspomnieniach przytaczamy ten tekst całości z uzupełnieniami z pierwszego amerykańskiego wydania książki w tłumaczeniu Dariusza Jastrzębskiego.
25. Wspomnienie Elsie Mead,
amerykańskiej przyjaciółki Madame Curie
Fotografia i autograf ze zbiorów US National Archives.
Amerykanka Elsie C. Mead od samego początku działania Funduszu Radowego Madame Curie była zaangażowana w jego prace. W trakcie obu wizyt Marii w USA w 1921 i 1929 roku towarzyszyła Uczonej w podróży przez kolejne miasta Ameryki Północnej.
Do maszynopisu swoich wspomnień o Marii Skłodowskiej-Curie dopisała odręcznie:
Zawsze będę cenić przywilej przyjaźni z Marią Curie – zwykłą, świecką kobietą, która nie zatracała się w swojej naukowej wielkości. Była za to zaangażowaną matką, interesowała także się moją córką i wnukami. Ceniła wycieczki na wieś, a przede wszystkim żywo pasjonowała się polityką – polityką Francji, Polski i świata, nigdy nie tracąc zapału do rozmów na ten temat.
na Uniwersytecie Columbia, 4 listopada 1929.
Dar dla Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
W 1990 roku oryginalny maszynopis został przekazany przez prawnuka Elsie Mead – Rexa P. Lalire
– do Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie Polskiego Towarzystwa Chemicznego w Warszawie.
Cały esej zatytułowany W dowód uznania dla Marii Curie umieściliśmy w książce Rodzina Curie we wspomnieniach.
Bazując na cyfrowej kopii z kolekcji Tomasza Pospiesznego, tłumaczenia tekstu z języka angielskiego dokonała Anna Supeł-Więckowska.
