Niniejsza książka jest piękną podróżą w czasie przenoszącą nas w epokę niezwykłych odkryć z dziedziny fizyki i chemii jądrowej, których wszyscy jesteśmy spadkobiercami. Dzisiaj już nikogo nie dziwi, że rozwiązywaniem problemów z dziedziny nauk ścisłych zajmują się kobiety, jednak w czasach, które przybliża nam Autor kobieta w laboratorium stanowiła rzadkość i musiała stawić czoła nie tylko trudnym zagadnieniom związanym ze strukturą atomu. Książka pt. Pasja i geniusz przybliża nam losy dziesięciu utalentowanych kobiet, które dzięki swej odwadze i uporowi wniosły znaczący wkład w rozwój badań nad przemianami jądra atomowego. Niestety ich aktywność zawodowa przypadła w okresie, kiedy panowały uprzedzenia związane z domniemanym brakiem predyspozycji kobiet do pracy naukowej, a co za tym idzie nauki ścisłe były zdominowane przez mężczyzn…
Wszyscy znamy osiągnięcia Marii Skłodowskiej-Curie czy jej córki Ireny Joliot-Curie, laureatek Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki i chemii. Jednak pozostałe bohaterki książki Tomasza Pospiesznego są skazane na zapomnienie. Nazwiska Harriet Brooks, Lise Meitner, Marietty Blau, Idy Noddack, Marii Goeppert-Mayer czy Chien-Shiung Wu znane są jedynie specjalistom z dziedziny, którą się zajmowały i w której osiągnęły znaczące sukcesy. Niestety z wymienionych tylko Maria Goeppert-Mayer wyróżniona została Nagrodą Nobla, mimo że nominowano do niej również wielokrotnie Lise Meitner, Mariettę Blau, Chien-Shiung Wu. Nie otrzymały one nagród, na które niewątpliwie zasłużyły, co więcej nagrody te przyznano za ich osiągnięcia innym osobom… mężczyznom, z którymi współpracowały.
Na przełomie XIX i XX wieku stereotyp kobiety zajmującej się domem i dziećmi uniemożliwiał często realizację naukowych aspiracji. W czasach kiedy dostęp kobiet do studiowania nauk ścisłych był niezwykle utrudniony, niewiele kobiet miało na tyle determinacji i wiary w siebie aby wybrać jako swoją drogę życia pracę naukową. Bohaterki książki Tomasza Pospiesznego pochodziły w większości z zamożnych rodzin i posiadały wsparcie rodziców, którzy utwierdzali je w przekonaniu, że warto realizować swoje powołanie. Jednak nawet ukończenie studiów wyższych czy nawet zrobienie doktoratu nie dawało wówczas gwarancji kontynuowania kariery naukowej, czy choćby pracy na swoje własne nazwisko. Kobieta-żona, kobieta-matka musiała często zadowolić się miejscem w cieniu męża i pewnie nigdy się nie dowiemy jaki był wkład np. Clary Immerwahr-Haber żony Fritza Habera czy Milevy Marič żony Alberta Einsteina w przełomowe odkrycia naukowe ich małżonków.
Tomasz Pospieszny w niniejszej książce opisuje nie tylko życie swoich bohaterek ale tłumaczy również wiele trudnych zagadnień z pogranicza fizyki i chemii, którymi się zajmowały. Autor w fascynujący sposób przedstawia jak doszło np. do odkrycia nowych pierwiastków, poznania struktury atomu czy badania procesów jądrowych i jakie konsekwencje odkrycia te miały dla ludzkości. Nie umniejszając wkładu poszczególnych osób biorących udział w opisanych badaniach Tomasz Pospieszny zwraca uwagę na problem nierównych szans dla kobiet i mężczyzn, który marginalizował osiągnięcia kobiet w opisywanym przez niego okresie.
Mnie w tej książce urzekła jednak postawa bohaterek, które na przekór trudnościom potrafiły znaleźć ogromną satysfakcję z pracy, którą wykonywały. O ich pasji mogą świadczyć między innymi następujące stwierdzenia przytoczone przez Autora:
Jestem z tych, którzy wierzą, iż Nauka jest czymś bardzo pięknym. Uczony jest w swojej pracowni nie tylko technikiem, lecz również dzieckiem wpatrzonym w zjawiska przyrody, wzruszające jak baśń czarodziejska”
Maria Skłodowska-Curie
Zawsze czułam, że w fizyce i prawdopodobnie także w innych przedsięwzięciach, musisz być w pełni zaangażowanym. To nie tylko praca. To jest sposób na życie
Chien-Shiung Wu
Wierzę, że wszyscy młodzi ludzie zastanawiają się, jak ułożyć sobie życie; Gdy ja się zastanawiałam, zawsze dochodziłam do wniosku, że życie nie musi być łatwe, byle tylko nie było puste. I to życzenie zostało spełnione
Lise Meitner
Myślę, że bohaterki książki Tomasza Pospiesznego uczyniły więcej niż wynika to z ich dorobku naukowego. Wszystkie w pewnym stopniu wykorzystały swoje zdolności, brały udział w ważnych odkryciach z dziedziny fizyki i chemii jądrowej ale również przetarły szlaki dla kolejnych pokoleń kobiet, które coraz liczniej realizują swoje naukowe pasje…
Prof. UŁ dr hab. Bogna Rudolf
Wydział Chemii Uniwersytetu Łódzkiego
