W 2021 roku po raz pierwszy opublikowaliśmy w social mediach zestawienie dwóch fotografii: uczestników Konferencji Solvay z 1927 roku i dorocznej konferencji Włoskiego Towarzystwa Fizycznego (Società Italiana di Fisica) z 2017 roku. Powtórzyliśmy tę publikację w kolejnych latach.
Zdjęcie z 1927 roku w koloryzacji Sanna Dullaway – Colorization Artist. Domena publiczna
Zdjęcie z 2018 roku wykonał Giovanni Cavulli / Università di Trento
Przy obu publikacjach reakcje naszych Czytelników były skrajne i bardzo żywiołowe. Powtarzało się pytanie: kim są te kobiety na zdjęciu z 2017 roku? Czy ich dorobek można porównać do dorobku mężczyzn-naukowców z fotografii z 1927 roku?
W tym roku, publikując ponownie zestawie obu zdjęć, postanowiliśmy odpowiedzieć na liczne pytania od Państwa.
Inicjatorem Kongresów Solvayowskich był belgijski przemysłowiec i pasjonat nauki Ernest Solvay (1838–1922). Był wynalazcą przemysłowej metody otrzymywania węglanu sodu. Jako mecenas nauki zorganizował i sfinansował pierwszy kongres w 1911 roku. Dzięki fundacji rodzinnej powstał Instytut Solvay, a kongresy Solvay odbywają się regularnie.
1927
V Kongres Solvaya odbył się w październiku 1927 roku (wcześniejsze miały miejsce w latach: 1911, 1913, 1921 i 1924). Mottem przewodnim było hasło Elektrony i fotony.
W Brukseli w 1927 roku spotkali się najznakomitsi ówcześni fizycy z całego świata, aby dyskutować nad niewiele wcześniej sformułowaną teorią kwantową. Czołowymi postaciami byli Albert Einstein i Niels Bohr. Einstein wypowiedział słynne zdanie: Bóg nie gra w kości, na co Niels Bohr odpowiedział: Einstein, przestań mówić Bogu, co ma robić.
17 z 29 uczestników tego kongresu było już lub w niedalekiej przyszłości zostanie noblistami. Jedyną kobietą w gronie uczestników była Maria Skłodowska-Curie, która także jako jedyna zdobyła Nagrodę Nobla w dwóch dziedzinach naukowych: w 1903 roku z fizyki i w 1911 roku z chemii.
2017
W 2017 roku w Trydencie odbył się 103. Kongres Włoskiego Towarzystwa Fizycznego.
Jedną z inicjatyw był panel pt. Kobiety i fizyka. Miał na celu promowanie i podniesienie świadomości znaczenia wielu kobiet, które pracują współcześnie w dziedzinie fizyki we Włoszech. Włoskie Towarzystwo Fizyczne zachęca do rozpowszechniania kobiecych wzorców do naśladowania także w innych dziedzinach naukowych.
W 90. rocznicę V Kongresu Solvay członkowie Società Italiana di Fisica postanowili uczcić współczesne kobiety w nauce wyjątkową reinterpretacją znanego zdjęcia. Do wspólnej fotografii pozowało 28 fizyczek i tylko 1 fizyk. Celowo powtórzono układ fotografii z 1927 roku, ale odwrócono proporcje płci.
Pomysłodawczynią zdjęcia wykonanego w 2017 roku była Alessandra Salettiz biura prasowego Uniwersytetu w Trydencie
Celem nie było jedynie promowanie większej obecności kobiet w dziedzinach naukowych, ale także przypomnienie opinii publicznej, że kobiety już dziś stanowią istotną część społeczności naukowej.
Pomysł na tę fotografię był połączeniem dwóch inspiracji – powiedziała Alessandra Saletti:
Pierwsza z nich przyszła od przewodniczącej Società Italiana di Fisica (SIF), Luisy Cifarelli, która podczas jednego ze spotkań organizacyjnych kongresu powiedziała mi, że wśród różnych tematów poruszanych podczas wydarzenia chciałaby położyć nacisk na problem małej liczby kobiet w karierach naukowych.
Drugą przekazał mi dyrektor Wydziału Fizyki Uniwersytetu w Trydencie, Lorenzo Pavesi, który w rozmowie wspomniał słynne zdjęcie z 1927 roku, podkreślając, że w 2017 roku przypada dokładnie 90. rocznica tamtego kongresu, który zapisał się w historii fizyki kwantowej.
Połączyłam więc te dwa impulsy, uznając, że te tematy świetnie się uzupełniają: zdjęcie z Konferencji Solvay jest pamiętne, bo zgromadziło genialne umysły, ale jako kobieta uważam, że to smutne, iż w tamtym czasie tylko jedna kobieta zdołała zaistnieć w tym środowisku.
Chociaż – jak w przypadku wszystkich inicjatyw uświadamiających społecznie – to zdjęcie ma zwracać uwagę na problem, który należy rozwiązać, pragnę podkreślić, że „chcieliśmy przekazać pozytywny komunikat, a nie jedynie krytykę czy narzekanie: chodzi o refleksję nad tym, że w świecie współczesnej fizyki jest już dużo kobiet, ale nadal problemem jest raczej ich słaba widoczność w zbiorowej wyobraźni. Nadal, gdy myśli się o fizyce, myśli się o fizyku – mężczyźnie.Fabio Gironi, Da Solvay a Trento: un remake al femminile,
https://www.media.inaf.it/2017/09/15/solvay-trento-remake-sif/
Zdjęcie opublikowane w 2017 roku przez Włoskie Towarzystwo Fizyczne także wzbudziło wiele kontrowersji. Dlatego oprócz dwóch komunikatów prasowych TUTAJ i TUTAJ przygotowano także krótkie dossier naukowe wszystkich uczestniczek i uczestnika fotografii (stan na rok 2017).
W oficjalnym oświadczeniu prasowym organizatorzy konferencji napisali:
Od czasów Marii Skłodowskiej‑Curie poczyniono wiele kroków, by zwiększyć obecność kobiet i wspierać ich kariery w fizyce. Wciąż jednak można zrobić więcej,
zaczynając od zapewnienia im większej widoczności […].
Ikoniczne z Kongresu Solvay w 1927 roku zdjęcie stało się punktem odniesienia nie tylko dla środowiska naukowego, symbolizując talent, wizję i innowacyjność w fizyce, ale także znakiem epoki, w której wyraźnie brakowało kobiet‑naukowców.
Z wyjątkiem Marii Skłodowskiej‑Curie, jedynej kobiety‑naukowczyni,
wszyscy uwiecznieni na fotografii to mężczyźni.
Mija 90 lat od jego wykonania i z okazji 103. kongresu Włoskiego Towarzystwa Fizycznego, organizowanego przez Uniwersytet w Trydencie, postanowiono uczcić je
w wyjątkowy sposób. Powstała unikalna reinterpretacja: na wspólnej fotografii stanęło
28 włoskich fizyczek i zaledwie jeden fizyk.
Celem tej inicjatywy jest zwrócenie uwagi na znaczenie uwidaczniania licznych kobiet pracujących już w dziedzinie fizyki we Włoszech oraz promowanie kobiecych wzorców
w naukach ścisłych. Fotografia została wykonana na dziedzińcu Ośrodka Naukowo‑Technologicznego „Fabio Ferrari” jako podsumowanie porannego panelu dyskusyjnego, poświęconego karierom naukowym kobiet.
Wszystkie materiały Uniwersytetu w Trydencie i Włoskiego Towarzystwa Fizycznego dotyczące fotografii z 2017 roku dostępne są wyłącznie w języku włoskim.