Gdyby żyła, obchodziłaby dzisiaj 142 urodziny. Matematyczka i fizyczka. Uczona, której sylwetkę warto poznać.

Tatiana Aleksiejewna Afanasjewa-Ehrenfest przyszła na świat 19 listopada 1876 roku w Kijowie. Jej ojcem był główny inżynier Cesarskich Kolei Alexander Afanasjew. Zmarł on kiedy Tatiana była jeszcze mała, dlatego przeprowadziła się do Petersburga, aby zamieszkać z ciotką Sonią i wujkiem Piotrem Afanasjewami. Tam też rozpoczęła naukę w żeńskim kolegium pedagogicznym. W roku 1902 przeniosła się na Uniwersytet w Getyndze, gdzie kontynuowała naukę pod kierunkiem dwóch wybitnych matematyków epoki: Felixa Kleina i Davida Hilberta.

W Getyndze na wykładach Hilberta Tatiana poznała Paula Ehrenfesta (1880–1933), który przeniósł się do Getyngi w 1901 roku. Był on genialnym, niezwykle wrażliwym uczonym. Studia chemiczne rozpoczął na politechnice w Wiedniu. Jednocześnie studiował u Ludwiga Boltzmanna termodynamikę i kinetyczną teorię gazów na Uniwersytecie Wiedeńskim. To właśnie dzięki tym wykładom Ehrenfest zainteresował się fizyką teoretyczną, która zdeterminowała jego późniejsze zainteresowania naukowe. Ehrenfest zauroczył się młodą, zdolną kobietą od pierwszego wejrzenia. Kiedy dowiedział się, że Tatiana nie może uczęszczać na spotkanie klubu matematyki tylko dlatego, że jest kobietą po wielu sporach doprowadził do zmiany reguł zabraniających kobietom prawa uczestnictwa w klubie. Ich przyjaźń szybko przerodziła się w miłość. W 1097 roku postanowili się pobrać. Jednakże na przeszkodzie stało wyznanie obojga – on była wyznania prawosławnego, a on żydowskiego. Ponieważ prawo rosyjskie zabraniało małżeństwa pomiędzy ludźmi różnych wyznań uczeni postanowili oficjalnie zrzec się swoich religii. 21 grudnia 1904 roku zawarli związek małżeński. Małżeństwo było niezwykle udane i harmonijne. Mieli wspólnie czworo dzieci: córkę Tatianę (1905–1984), która została matematyczką, Galinę (1910–1979) uznaną w świecie autorkę i ilustratorkę książek dla dzieci, syna Paula juniora (1915–1939), który został fizykiem. W wieku czterdziestu dwóch lat Tatiana urodziła syna Wasyla (1918–1933), który miał zespół Downa, dlatego też był otoczony szczególną opieką i troską całej rodziny.

We wrześniu 1906 roku Ehrenfestowie wrócili do Getyngi, a rok później przeprowadzili się do Petersburga. W 1912 roku Ehrenfest wyruszył z wykładami po uniwersytetach niemieckojęzycznych. Wykładał miedzy innymi w Berlinie, Lipsku, Monachium, Zurychu i Wiedniu. Podczas pobytu w Pradze zaprzyjaźnił się z Einsteinem. Podróż ta zmieniła życie rodziny uczonych, bowiem w wyniku otrzymania propozycji od Hendrika Antoona Lorentza Paul i Tatiana wraz z dziećmi przenieśli się na Uniwersytet w Lejdzie.

Tatiana i Paul ściśle współpracowali. Szczególnie interesowała ich mechanika statystyczna. W 1911 roku opublikowali wspólnie artykuł w Niemieckiej Encyklopedii Nauk Matematycznych. Tatiana publikowała także samodzielnie z zakresu prawdopodobieństwa, entropi, a także sposobów nauczania geometrii dzieci.

W 1931 roku Paul nawiązał romans z Nelly Posthumus Meyjes (1888–1971). Tatiana wiedziała o tym związku. Latem 1932 roku złożyła wniosek o rozwód. Jednak w wyniku próśb Paula wycofała wniosek w momencie, w którym postępowanie rozwodowe było już w pełni. Jej jedynym warunkiem było, aby Paul zakończył relację z Nelly. Uczony zgodził się, ale wraz z upływem miesięcy i pogarszaniem się jego depresji coraz trudniej było mu pozostać przy tym przedsięwzięciu. W końcu się poddał i w lipcu 1933 roku wystąpił o rozwód. Wynikiem depresji uczonego była tragedia – 25 września 1933 roku strzelił w głowę Wasyla, a następnie w swoją. Uczony poniósł śmierć na miejscu, Wasyl umarł po kilku godzinach. Tatiana przeżyła dramatycznie stratę syna i męża. W 1939 roku dotknęła uczoną kolejna tragedia – jej najstarszy syn Paul został zabity przez lawinę podczas jazdy na nartach w Alpach francuskich. Mimo dramatycznych przeżyć Tatiana pozostała pogodną i kochającą życie kobietą. Cieszyły ją sukcesy córki Tatiany, która poszła w jej ślady i została znaną matematyczką.

Tatiana Ehrenfest zmarła w wieki osiemdziesięciu ośmiu lat.

 

 

Bibliografia:

P. Huijnen, A. J. Kox, Paul Ehrenfest’s Rough Road to Leiden: A Physicist’s Search for a Position, 1904–1912, Physics in Perspective, 2007, nr 9, ss. 186–211

J. Klein, Paul Ehrenfest. The Making of a Theoretical Physicist, North-Holland Amsterdam, Elsevier Science Publishers B.V., 1970.