142. rocznica urodzin Tatiany Ehrenfest

Tatiana Afanasjewa, b.d., domena publiczna.

Gdyby żyła, obchodziłaby dzisiaj 142 urodziny. Matematyczka i fizyczka. Uczona, której sylwetkę warto poznać.

Tatiana Aleksiejewna Afanasjewa-Ehrenfest przyszła na świat 19 listopada 1876 roku w Kijowie. Jej ojcem był główny inżynier Cesarskich Kolei Alexander Afanasjew. Zmarł on kiedy Tatiana była jeszcze mała, dlatego przeprowadziła się do Petersburga, aby zamieszkać z ciotką Sonią i wujkiem Piotrem Afanasjewami. Tam też rozpoczęła naukę w żeńskim kolegium pedagogicznym. W roku 1902 przeniosła się na Uniwersytet w Getyndze, gdzie kontynuowała naukę pod kierunkiem dwóch wybitnych matematyków epoki: Felixa Kleina i Davida Hilberta.

Tatiana i Paul wkrótce po ślubie, 1904, [za:] J. Klein, Paul Ehrenfest. The Making of a Theoretical Physicist, Amsterdam, 1970.
W Getyndze na wykładach Hilberta Tatiana poznała Paula Ehrenfesta (1880–1933), który przeniósł się do Getyngi w 1901 roku. Był on genialnym, niezwykle wrażliwym uczonym. Studia chemiczne rozpoczął na politechnice w Wiedniu. Jednocześnie studiował u Ludwiga Boltzmanna termodynamikę i kinetyczną teorię gazów na Uniwersytecie Wiedeńskim. To właśnie dzięki tym wykładom Ehrenfest zainteresował się fizyką teoretyczną, która zdeterminowała jego późniejsze zainteresowania naukowe. Ehrenfest zauroczył się młodą, zdolną kobietą od pierwszego wejrzenia. Kiedy dowiedział się, że Tatiana nie może uczęszczać na spotkanie klubu matematyki tylko dlatego, że jest kobietą po wielu sporach doprowadził do zmiany reguł zabraniających kobietom prawa uczestnictwa w klubie. Ich przyjaźń szybko przerodziła się w miłość. W 1097 roku postanowili się pobrać. Jednakże na przeszkodzie stało wyznanie obojga – on była wyznania prawosławnego, a on żydowskiego. Ponieważ prawo rosyjskie zabraniało małżeństwa pomiędzy ludźmi różnych wyznań uczeni postanowili oficjalnie zrzec się swoich religii. 21 grudnia 1904 roku zawarli związek małżeński. Małżeństwo było niezwykle udane i harmonijne. Mieli wspólnie czworo dzieci: córkę Tatianę (1905–1984), która została matematyczką, Galinę (1910–1979) uznaną w świecie autorkę i ilustratorkę książek dla dzieci, syna Paula juniora (1915–1939), który został fizykiem. W wieku czterdziestu dwóch lat Tatiana urodziła syna Wasyla (1918–1933), który miał zespół Downa, dlatego też był otoczony szczególną opieką i troską całej rodziny.

Tatiana z córką Galinką przed domem w Leiden, 1916, fot. Erven Ehrenfest [za:] https://www.gewina-studium.nl/articles/10128/print/
We wrześniu 1906 roku Ehrenfestowie wrócili do Getyngi, a rok później przeprowadzili się do Petersburga. W 1912 roku Ehrenfest wyruszył z wykładami po uniwersytetach niemieckojęzycznych. Wykładał miedzy innymi w Berlinie, Lipsku, Monachium, Zurychu i Wiedniu. Podczas pobytu w Pradze zaprzyjaźnił się z Einsteinem. Podróż ta zmieniła życie rodziny uczonych, bowiem w wyniku otrzymania propozycji od Hendrika Antoona Lorentza Paul i Tatiana wraz z dziećmi przenieśli się na Uniwersytet w Lejdzie.

Tatiana i Paul ściśle współpracowali. Szczególnie interesowała ich mechanika statystyczna. W 1911 roku opublikowali wspólnie artykuł w Niemieckiej Encyklopedii Nauk Matematycznych. Tatiana publikowała także samodzielnie z zakresu prawdopodobieństwa, entropi, a także sposobów nauczania geometrii dzieci.

W 1931 roku Paul nawiązał romans z Nelly Posthumus Meyjes (1888–1971). Tatiana wiedziała o tym związku. Latem 1932 roku złożyła wniosek o rozwód. Jednak w wyniku próśb Paula wycofała wniosek w momencie, w którym postępowanie rozwodowe było już w pełni. Jej jedynym warunkiem było, aby Paul zakończył relację z Nelly. Uczony zgodził się, ale wraz z upływem miesięcy i pogarszaniem się jego depresji coraz trudniej było mu pozostać przy tym przedsięwzięciu. W końcu się poddał i w lipcu 1933 roku wystąpił o rozwód. Wynikiem depresji uczonego była tragedia – 25 września 1933 roku strzelił w głowę Wasyla, a następnie w swoją. Uczony poniósł śmierć na miejscu, Wasyl umarł po kilku godzinach. Tatiana przeżyła dramatycznie stratę syna i męża. W 1939 roku dotknęła uczoną kolejna tragedia – jej najstarszy syn Paul został zabity przez lawinę podczas jazdy na nartach w Alpach francuskich. Mimo dramatycznych przeżyć Tatiana pozostała pogodną i kochającą życie kobietą. Cieszyły ją sukcesy córki Tatiany, która poszła w jej ślady i została znaną matematyczką.

Tatiana Ehrenfest zmarła w wieki osiemdziesięciu ośmiu lat.

 

 

Bibliografia:

P. Huijnen, A. J. Kox, Paul Ehrenfest’s Rough Road to Leiden: A Physicist’s Search for a Position, 1904–1912, Physics in Perspective, 2007, nr 9, ss. 186–211

J. Klein, Paul Ehrenfest. The Making of a Theoretical Physicist, North-Holland Amsterdam, Elsevier Science Publishers B.V., 1970.

Co warto przeczytać o Lise Meitner — wybór subiektywny

Wybraliśmy pięć najbardziej wartościowych książek poświęconych sylwetce Lise Meitner, które chcemy Wam polecić wraz z krótkimi opisami i naszą – subiektywną – oceną.

Zapraszamy do lektury!

 

Ruth Lewin Sime, Lise Meitner. A Life in Physics, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, California, 1996.

Pierwsza i najlepsza jak dotąd biografia uczonej. Doskonale udokumentowana, niezwykle obszerna stanowi materiał wyjściowy dla każdego biografa uczonej. Profesor Sime poświęciła wiele uwagi i czasu analizując życie prywatne, zawodowe oraz postawy innych uczonych wpływających na życie uczonej. Doskonale zebrana bibliografia (5/5).

 

 

 

 

 

 

Patricia Rife, Lise Meitner and the Dawn of the Nuclear Age, Birkhäuser, Boston, 1999.

Biografia w dużej mierze bazująca na pracy prof. Sime. Zawiera kilka nowych wątków jednak zarówno językowo jak i historycznie ustępuje książce Sime (4/5).

 

 

 

 

 

 

Tomasz Pospieszny, Zapomniany geniusz. Lise Meitner – pierwsza dama fizyki jądrowej, Novae Res, Gdynia 2016.

Pierwsza biografia uczonej w języku polskim. Oparta na bogatym materiale źródłowym jest niewątpliwie godna uwagi i pozwala rodzimemu czytelnikowi poznać losy tej niezwykłej kobiety (5/5).

 

 

 

 

 

 

David Rennert, Tanja Traxler, Lise Meitner, Pionierin des Atomzeitalters, Residenz Verlag, Salzburg–Wien, 2018.

Najnowsza biografia uczonej. Zawiera doskonały opis historii nominacji Lise Meitner do Nagrody Nobla. Książka niewątpliwie warta przeczytania (5/5).

 

 

 

 

Tom Weston, Fission, tom weston media, USA, 2001.

Jest to pierwsza powieść opowiadająca o życiu Lise Meitner i historii odkrycia rozszczepienia jądra atomowego. Zawiera przejmujące dialogi, które mogły mieć miejsce w rzeczywistości. Napisana jasnym i lekkim językiem. Warto przeczytać (5/5).

Życie w cieniu – artykuł na portalu Austria Art

 

Lise Meitner ze studentkami na schodach budynku Wydziału Chemii Bryn Mawr College, kwiecień 1959, ze zbiorów Bryn Mawr College

Serdecznie zapraszamy do przeczytania artykułu dra hab. Tomasza Pospiesznego poświęconego arcyciekawemu życiu Lise Meitner. Artykuł ukazał się na portalu AustriaArt.pl – platformie promującej szeroko pojętą kulturę austriacką. Treść artykułu znajdziecie TUTAJ.

140. rocznica urodzin Lise Meitner

Lise Meitner w laboratorium, b.d., Archiv der Max-Planc-Gesellschaft, Berlin

 

Wierzę, że wszyscy młodzi ludzie zastanawiają się, jak ułożyć sobie życie; Gdy ja się zastanawiałam, zawsze dochodziłam do wniosku, że życie nie musi być łatwe, byle tylko nie było puste. I to życzenie zostało spełnione.

(Lise Meitner)

 

Lise Meitner urodziła się równo 140 lat temu. Jest drugą po Marii Skłodowskiej-Curie kobietą, która w fizyce i chemii jądrowej osiągnęła status międzynarodowego specjalisty. Niestety pozostaje znana jedynie wąskiemu gronu historyków nauki. Urodziła się 17 listopada 1878 roku (według rejestru urodzeń żydowskiej społeczności Wiednia), natomiast po przejściu na protestantyzm w 1908 roku uczona obchodziła urodziny 7 listopada. Była niezwykle skromną, a jednocześnie genialną kobietą. W jej życiu wydarzyło się kilka niezwykłych rzeczy:

  • była drugą kobietą na Uniwersytecie Wiedeńskim z tytułem doktora fizyki;
  • była drugą kobietą, która odkryła promieniotwórczy pierwiastek – protaktyn;
  • poszukując protaktynu w pechblendzie mówiła o nim Abrakadabra;
  • Stefan Meyer uważał, że odkryty przez nią pierwiastek powinien nazywać się Lisonium, Lisottonium lub Lisotto – od imienia uczonej;
  • odkryła odrzut jądra atomowego;
  • wspólnie z Hahnem odkryła kilka naturalnych izotopów promieniotwórczych;
  • badała właściwości fizyczne substancji promieniotwórczych;
  • była specjalistką w badaniu promieniowania beta – wyznaczyła między innymi rozkład energii promieniowania beta, porównała promieniowanie beta i gamma;
  • odkryła zjawisko Augera;
  • jako pierwsza prawidłowo zinterpretowała rozszczepienie jądra atomowego, obliczyła energię wyzwalaną w tym procesie oraz przewidziała łańcuchową reakcję jądrową;
  • Albert Einstein mawiał o niej, że jest naszą Madame Curie i to bardziej utalentowaną niż Madame Curie;
  • James Chadwick uważał, że mogłaby odkryć neutron;
  • była zwolenniczką istnienia neutrina elektronowego;
  • do berlińskiego laboratorium położonego w piwnicach Instytutu Chemii, mogła wchodzić tylko tylnym wejściem, nie wolno jej było nawet korzystać z toalety;
  • była czterdzieści osiem razy nominowana do Nagrody Nobla lecz nigdy jej nie otrzymała;
  • podczas pierwszej wojny światowej pracowała jako pielęgniarka i pomoc radiologiczna w polowych szpitalach wojskowych;
  • była pierwszą kobietą profesorem w Berlinie;
  • w 1946 roku została Kobietą Roku w USA;
  • była namiętną palaczką papierosów;
  • uwielbiała kawę;
  • kochała muzykę – szczególnie Brahmsa;
  • jako Żydówka musiała uciekać z Niemiec przez Holandię, Danię do Szwecji;
  • nie chciała brać udziału w projekcie Manhattan;
  • pierwiastek 109 nosi jej nazwisko;
  • uwielbiała wędrówki po górach;
  • miała prawo do nauczania języka francuskiego;
  • przyjaźniła się z Maxem Planckiem, Nielsem Bohrem i Jamesem Franckiem;
  • redagowała artykuły do encyklopedii;
  • była matką chrzestną syna Hahnów;
  • nigdy nie wyszła za mąż i nie miała własnych dzieci;
  • była niezwykle związana z siostrzeńcem – Ottonem Robertem Frischem;
  • tytuł jej wykładu habilitacyjnego brzmiał – O znaczeniu promieniotwórczości dla promieni kosmicznych. Wydawnictwo akademickie ogłosiło, że wykład będzie miał tytuł O znaczeniu promieniotwórczości dla promieni kosmetycznych;
  • studenci i doktoranci traktowali ją jak matkę;
  • dla wielu podopiecznych była Tante Lise;
  • starała się o staż w laboratorium Marii Curie, ale została odrzucona. Jak twierdziła później: nigdy nie żałowałam tej decyzji;
  • otrzymała między innymi Nagrodę Enrico Fermiego, Nagrodę Ottona Hahna, Nagrodę Ellen Richards, Nagrodę Liebena, Nagrodę Leibniza, Medal Maxa Plancka, Medal Dorothei Schlözer, Medal Wilhelma Exnera, Order „Pour le Mérite”.

PREMIERA! Bronisława Dłuska — Doktor wszech nauk lekarskich.

 

 

16 listopada odebraliśmy z drukarni nakład 200 egzemplarzy książki Eweliny Wajs-Baryły Bronisława Dłuska – doktor wszech nauk medycznych. Jest to pierwsza pozycja książkowa, która ukazała się pod patronatem Piękniejszej Strony Nauki.

Mimo, że od śmierci Bronisławy Dłuskiej minie wkrótce 80 lat, nie doczekała się własnego biogramu w Polskim Słowniku Biograficznym. Wielka to szkoda, bo była osobą niezwykłą! Była kobietą czynu – nużyły ją zebrania i jałowe dyskusje – wolała działać. Wszelkie przeszkody jakie napotykała w swej pracy społecznej zdawały się wyzwalać w Niej jeszcze większe pokłady energii. Gdziekolwiek się znalazła – nie ważne czy to Warszawa, czy Paryż, czy Zakopane – od razu włączała się w wir pracy społecznej, działała w niezliczonej ilości komitetów i wszędzie była zaskakująco skuteczna. Jako nastolatka prowadziła dom po śmierci matki, stworzyła jeden z pierwszych gabinetów ginekologicznych w Paryżu, razem z mężem zbudowała od podstaw nowoczesne sanatorium dla chorych na gruźlicę w Kościelisku, wreszcie była też właściwą twórczynią Instytutu Radowego
w Warszawie, przyczyniając się do spełnienia marzenia Marii Skłodowskiej-Curie.

Liczba stron:
56

ISBN:
978-83-952462-1-0

Rok wydania:
2018

100. rocznica odzyskania Niepodległości

Maria Skłodowska-Curie, b.d.,

Oto my „urodzeni w niewoli, okuci w powiciu” oglądamy to odbudowanie naszego kraju, o którem marzyliśmy, myśląc, że może dzieciom naszym los pozwoli tej chwili dożyć.

 

Żyłam wciąż nadzieją, aczkolwiek nie bardzo wierzyłam w jej spełnienie, ażeby ujrzeć na własne oczy naprawienia niesprawiedliwości wyrządzonej mojej ojczyźnie i krzywdy, która rozdzieliła jej ziemie i ludność pomiędzy wrogów, i trzymała w niewoli od ponad wieku. Było to zasłużone odrodzenie polskiego narodu, który nigdy nie zapomniał o swej chlubnej przeszłości, mimo długiego, prawie beznadziejnego ucisku. To marzenie, choć drogie sercu, zdawało się bardzo trudne w realizacji, stało się jednak rzeczywistością wskutek burzy, która rozszalała się nad Europą. W zmienionych już okolicznościach pojechałam do Warszawy, aby po długiej rozłące zobaczyć się z rodziną i odwiedzić wolną stolicę Polski.

(Maria Skłodowska-Curie)

Polka Stulecia — Maria Skłodowska-Curie!

 

Portret Marii Skłodowskiej-Curie, b.d., Library of Congres, sygn. LC-DIG-ggbain-07682.

Dzisiaj ogłoszono wyniki plebiscytu tygodnika „Wysokie Obcasy” na Polkę Stulecia. Laureatką dzięki głosom czytelników została Maria Skłodowska-Curie. Dwukrotna Noblistka i bez wątpienia największa polska uczona! Tutaj zgromadziliśmy dla Was garść ciekawostek o Laureatce.

 

Gawędy o Niepodległej w Instytucie Pamięci Narodowej

Autorem fotografii jest Pan Piotr Życieński z IPN

W miniony czwartek gościliśmy w „Przystanku Historia” Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie. W ramach cyklu Gawędy o Niepodległej  spotkali się ze słuchaczami prof. dr hab. Jan Piskurewicz z UKSW w Warszawie wraz z opowieścią o Marii Skłodowska-Curie, Albercie Einsteinie i Lidze Narodów oraz dr hab. Tomasz Pospieszny z UAM w Poznaniu z prelekcją Maria Skłodowska-Curie. Dla ojczyzny i nauki.

Historia największej polskiej Uczonej

Wykład dra hab. Tomasza Pospiesznego Urodziłam się w Warszawie… Historia największej polskiej Uczonej  w Poznaniu, współorganizowany przez Piękniejszą Stronę Nauki, właśnie dobiega końca. Dziękujemy za zainteresowanie, liczne przybycie i ciekawą dyskusję. Wykład odbył się w ramach Małego Uniwersytetu Osiedlowego społeczności Osiedla Główna.

Za zdjęcia dziękujemy Panu Tomaszowi Skrzydło, który jest także autorem projektu dedykowanego plakatu.